Σόλων ο Αθηναίος

Σύνοψη

Είναι το πρώτο νομοθέτημα του Σόλωνα, που όμως δεν αφορούσε, όπως μερικοί -ακόμα και από τους αρχαίους συγγραφείς- διατείνονται, την εξ ολοκλήρου διαγραφή των χρεών, την οποία απεναντίας απέκρουαν οι ίδιοι οι Σολώνιοι νόμοι,^[1] αλλά μόνο την ανακούφιση των καταπιεζόμενων από τους τοκογλύφους οφειλετών. Για το σκοπό αυτό σμίκρυνε την αργυρή δραχμή κατά λίγο περισσότερο από το 1/4, ώστε 100 νέες δραχμές περιείχαν όσο άργυρο είχαν 72,5 παλαιές, ενώ προσάρμοσε επίσης μόνιμα τα μέτρα και τα σταθμά,^[2] ώστε ελαττώθηκαν σε ικανό βαθμό τα χρέη των φτωχών, γι' αυτό και θεωρήθηκε ότι απάλειψε τις υποθήκες επί των γαιών, υπό την έννοια ότι διευκόλυνε την εξόφληση των χρεών που τις βάρυναν.^[3] Άφησε όμως ελεύθερο τον προσδιορισμό του τόκου και απαγόρευσε το έθιμο του «επί τοις σώμασι δανείζεσθαι» (την ενεχυρίαση δηλαδή του σώματος, κάτι που σε αδυναμία πληρωμής μετέτρεπε τον πολίτη σε σκλάβο). Κήρυξε επίτιμους (αποκατέστησε) τους από χρέος ή οποιαδήποτε άλλη αιτία, πλην φόνου και επιβολής στη τυραννίδα, σε ατιμία καταδικασθέντες.

Ετυμολογία

Ο όρος είναι σύνθετος από τα αρχαία ελληνικά, από το "σείω" (ταρακουνώ) + "άχθος" (βάρος, χρέος). Ουσιαστικά σημαίνει η "αποτίναξη των βαρών".

Ισχύον καθεστώς πριν τη σεισάχθεια

Πριν την απαγόρευσή της από το Σόλωνα, στην Αθήνα ίσχυε ο θεσμός της υποδούλωσης για χρέη: ένας πολίτης που δεν μπορούσε να ξεπληρώσει το δανειστή του έχανε την ελευθερία του.^[4]

Νομοθεσία του Σόλωνα

Τα νομοθετικά μέτρα του Σόλωνα ήταν πολύ τολμηρά, αλλά και δραστικά. Βασίζονταν στην αρχή της δίκαιης ανισότητας και όχι της απόλυτης ισότητας, ενώ επιδίωκαν να αποτρέψουν την εμφύλια διαμάχη και τη διάλυση της πολιτικής κοινότητας της Αθήνας, διατηρώντας παράλληλα την κοινωνική διαστρωμάτωση και την προβολή αυτής της διαστρωμάτωσης στη νομή της εξουσίας.

Η σεισάχθεια εντασσόταν στα μέτρα επανόρθωσης που έλαβε ο Σόλων. Πιο συγκεκριμένα καταργούνταν τα υφιστάμενα χρέη ιδιωτών προς ιδιώτες και προς το δημόσιο, καταργήθηκε ο δανεισμός με εγγύηση το "σώμα" (προσωπική ελευθερία) του δανειολήπτη και των μελών της οικογένειάς του, ενώ απελευθερώθηκαν και όσοι Αθηναίοι είχαν γίνει δούλοι λόγω χρεών στην ίδια την Αθήνα και επαναφέρθηκαν στην πόλη όσοι εν τω μεταξύ είχαν μεταπωληθεί στο εξωτερικό.

Είναι γνωστό ότι με τη "σεισάχθεια" ο Σόλων έδωσε τέλος στην εξάρτηση των φτωχών αγροτών της Αττικής. Εκείνο που δεν είναι γνωστό και παραμένει θέμα διαμάχης ανάμεσα στους ερευνητές είναι η διαδικασία που ακολούθησε, προκειμένου να αποκαταστήσει όσους είχαν πέσει θύματα της αυθαιρεσίας των πλουσίων, ακριβώς γιατί δεν υπήρχαν γραπτές διατάξεις (αυτό άλλωστε λέει και ο Σόλων σε ένα από τα ποιήματά του). Το μέτρο άλλοτε συνδέεται με τους εκτημόρους, τους εξαρτημένους αγρότες που καλλιεργούσαν τη γη των προνομιούχων, με τη συμφωνία να τους δίνουν το 1/6 της παραγωγής αντί ενοικίου, ενώ άλλοτε με όλους όσους είχαν δανειστεί και καλλιεργούσαν την γη των πλουσίων και ισχυρών με ενέχυρο την προσωπική τους ελευθερία.

Η σεισάχθεια δημιουργήθηκε όχι για να καταργήσει τη δουλεία, αλλά για να απελευθερώσει τους δούλους από χρέος.^[5] Οι μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα άφηναν δύο εξαιρέσεις: ο κηδεμόνας άγαμης γυναίκας που είχε χάσει την παρθενία της, είχε το δικαίωμα να την πουλήσει για δούλη,^[6] και ένας πολίτης μπορούσε να αφήσει έκθετο ένα ανεπιθύμητο νεογέννητο.^[7]

Αθηναίους πολλούς, που δίκια ή άδικα είχαν πουληθεί μακριά,

στη θεόχτιστη πατρίδα τους ξανάφερα.

Άλλοι, που χρέη αβάσταχτα τους πιέζανε,

μόνοι είχαν φύγει και, γυρνώντας δω κι εκεί,

την αττική τους γλώσσα είχαν ξεχάσει πια,

κι απ΄ της σκλαβιάς άλλοι υποφέραν την ντροπή

εδώ στον τόπο, μπρος στο αγρίεμα τρέμοντας

 των αφεντάδων. Όλους τους λευτέρωσα.

ΠΗΓΗ